Quy hoạch đô thị là một vấn đề chính trị. Chí ít là khi triết gia Hy Lạp Aristotle viết cuốn “Chính trị học” từ trước công nguyên trong đó có bàn về mô hình một thành bang (một thành phố có chế độ chính trị độc lập như một quốc gia), ông đã cho rằng quy mô tối ưu của một thành bang là 5000 người để đảm bảo rằng “tiếng nói của mỗi cá nhân đều được lắng nghe bởi cộng đồng”. Cái tư duy này của Aristotle được các học thuyết về xã hội học đô thị 2000 năm sau củng cố thêm.

Những đấu tranh, những mâu thuẫn giai cấp trong không gian đô thị được Federic Engles, người đồng chí thân thiến của Marx, nhận ra khi quan sát điều kiện sống của công nhân tại các thành phố công nghiệp miền Trung nước Anh. Ông nhận thấy là công nhân và dân lao động nghèo tắc lại, chen chúc trong những khu ổ chuột chật chội và ô nhiễm gần trung tâm thành phố trong khi dân trung thượng lưu chuyển ra sống tại vùng ngoại ô xanh tươi và di chuyển vào trung tâm thành phố làm việc mỗi ngày (nghe na ná như bạn Tr sống ở Nam Sài Gòn, hằng ngày chạy xe (hoặc có tài xế chở) qua quận 4 (bạn D sống ở đó) hoặc quận 8 để đến văn phòng trên đường Nguyễn Huệ, quận 1). Đô khi cảnh tượng nghèo nàn và bẩn thỉu của những khu lao động nghèo được che đi bởi những bức tường được dựng lên dọc theo những tuyến đường chính. Chuyện này không quá xa xôi. chỉ chục năm trước khi Cape Town (Nam Phi) tranh suất đăng cai Thế Vận Hội, thành phố đã xây hai dãy bức tường dài dọc theo con đường cao tốc chính để che đi những khu ổ chuột hai bên đường.

Đô thị quả thật là một không gian chính trị, nơi mà các quyền lợi mâu thuẫn, có nơi giải quyết bằng tiền, có nơi bằng dùi cui, có nơi bằng lá phiếu.

Ở Bắc Mĩ, một cuộc tranh đấu mà góp phần khai sinh ra ngành Thiết Kế Đô Thị là cuộc chiến về giải phóng mặt bằng để lấy đất xây đường cao tốc (vấn đề cũng rất nóng ở nước Vn kinh tế thị trường). Câu chuyện bắt đầu ở New York khi mà ông tổ của hệ thống đường cao tốc nước Mĩ Robert Moses đụng độ với nhà phê bình quy hoạch vĩ đại Jane Jacobs khi mà ông ta di dời nhiều gia đình ra khỏi khu Green Village của bà để mở đường (Dũng đô thị tôi mê cả hai: ông vua cơ sở hạ tầng kỹ thuật nhìn thây tiền và công nghệ, và nhà phê bình quy hoạch nhìn thấy lịch sử, văn hóa và cảm xúc sống trong mỗi khu dân cư). Nước Việt Nam hôm nay cũng cần cả hai người đó.

Giờ thì một chuyện gần giống như vậy xảy ra ở Calgary có liên quan đến Dũng đô thị tôi, người được trả tiền để đứng về phía nhân dân (nhưng chưa chắc đã là lẽ phải). Vốn là thành phố Calgary muốn mở rộng hệ thống tàu điện về phía Tây và dự kiến tuyến đường sẽ ở trên cao 10 m so với mặt đất và cắt ngang qua khu dân cư Sunalta và cuộc chiến bắt đầu.

Khu Sunalta không may mắn nằm gần trung tâm thành phố và đã phải hứng trên mình nhiều hệ thống cơ sở hạ tầng phục vụ cho trung tâm cắt qua. Điển hình là một giao điểm không đồng mức của nhiều tuyến đường cao tốc ở phía Tây khu này đã lấy đi rất nhiều đất dân dụng và thay đổi cấu trúc truyền thống của khu. Lần này thì khu dân cư tập hợp nhau lại và quyết ăn thua với thành phố về dự án đường tàu điện. Họ không chống lại việc mở đường tàu điện, thậm chí đường tàu điện còn giúp làm tăng giá bất động sản trong khu. Tuy nhiên họ chống lại phương án thiết kế tàu điện trên cao vì nó tạo ra cảm giác “gầm cầu” cho người dân sống gần hoặc đi lại phía dưới đường ray. Vị đại biểu hội đồng thành phố của khu vực ủng hộ họ (bên này không ai biết ông giám đốc sở là ông nào, nhưng ai cũng biết các ông hội đồng – hoạt động của thành phố phụ thuộc vào quyết định của họ).

Tác động của việc xây dựng đường tàu điện trên cao đối với khu sunalta?

Để chứng minh rằng đường tàu điện mới sẽ làm xấu và thu hút “kẻ xấu” đến khu dân cư, họ … tìm đến tôi để vẽ phác họa tương lai của khu dân cư khi phải sống chung với đường tàu điện trên cao. Công việc này hóa ra không ngon ăn như tôi tưởng ban đầu bởi vẽ ra những cấu trúc đẹp và bóng mượt thì rất nhanh gọn và dễ dàng, còn những công trình cũ nát, những hình vẽ bậy thì mất quá nhiều thời gian và sự tỉ mỉ. Những bản vẽ đầu tiên bị phê phán nhiều bởi chúng trông … đẹp và tích cực quá. Những bức vẽ với những người ăn mày, bọn vẽ bậy và hình vẽ bậy được hưởng ứng nhiệt liệt mặc dù tôi nghĩ rằng những hình ảnh này trước hết bôi nhọ khu dân cư trước khi bôi nhọ ý tưởng của thành phố.

Chí ít thì chúng có thể là ví dụ tốt cho môn Chính trị học về quy hoạch đô thị.