Thẻ
Các mô hình quy hoạch: Công ước Athens
Tạp chí xây dựng, 2010
Công Ước Athens là bản tuyên ngôn về kiến trúc và quy hoạch đô thị được chắp bút bởi Le Corbusier vào năm 1932 để tổng kết những nghiên cứu và kiến nghị của Đại hội lần 4 của phong trào mang tên Đại hội Quốc tế của Kiến trúc Hiện đại (CIAM). Công Ước nhanh chóng được phổ biến sau thế chiến II và trở thành nguyên lý quy hoạch đô thị tại nhiều quốc gia trên thế giới.
Công Ước kêu gọi một nỗ lực tái thiết toàn diện các thành phố trong thời đại công nghiệp, làm cho chúng trở nên hiệu quả, hợp lý và vệ sinh hơn. Thái độ của CIAM về quy hoạch đô thị rất rõ ràng :”đô thị hóa không thể bị quy ước bởi chủ nghĩa thẩm mỹ tiền định. Bản chất của đô thị hóa là một trật tự về công năng”.
Công Ước Athens đề ra nhiều thay đổi sâu sắc đối với môi trường đô thị như định hướng kiến trúc và quy hoạch phục vụ nhu cầu phổ quát của nhân dân thay vì thiết kế những công trình công cộng nặng tính hình thức và những dinh thự xa hoa cho nhóm nhỏ những người giàu có. Công Ước đề xuất sự phân tách triệt để giữa các loại hình sử dụng đất để giải quyết sự hỗn loạn trong các đô thị truyền thống. Công Ước cũng khẳng định vai trò trung tâm của môi trường thiên nhiên với ánh nắng và cây xanh, cùng với không gian (kiến trúc) là 3 “nguyên liệu” cơ bản cho quy hoạch đô thị.
Phương án chung cư cao tầng thay thế cho kiến trúc Paris cổ kính của Le Corbusier và các dự án mở đường cao tốc chia cắt các cộng đồng truyền thống tại New York của Robert Moses là những ví dụ điển hình của việc áp dụng Công ước Athens.
Bản Công Ước coi nhẹ vai trò của kiến trúc sư (KTS) như là một nghệ sĩ của những tác phẩm cá nhân mà thay vào đó là vai trò của một kỹ sư xã hội, một nhà quy hoạch đô thị, người diễn giải những lý tưởng cách mạng thành thực tế vật chất và công năng. Bằng cách giả định rằng mọi vấn để của đô thị là kết quả của việc thiếu thốn ánh sáng, không khí trong lành và trật tự kiến trúc, Công Ước thiếu đi những thảo luận về nhiều khía cạnh xã hội quan trọng của đô thị, bỏ qua những nguyên nhân dẫn đến hành vi của những người dân bình thường, mối quan tâm và khát vọng của họ. Cách tiếp cận công năng về đô thị của CIAM còn thể hiện trong việc coi nhẹ mối liên hệ giữa công trình và đường phố và giữa đô thị với quá khứ của chính nó.
Ví dụ điển hình cho nguyên lý và phương pháp tiếp cận của Công Ước đối với đô thị là đề xuất của Le Corbusier thay thế những khu phố cổ của Paris bằng chung cư cao tầng nằm lọt giữa những khu đất rộng và đường cao tốc. Những ý tưởng này tuy không thành hiện thực ở ‘kinh đô ánh sáng’ nhưng lại được triển khai triệt để tại New York dưới ‘đế chế’ của công trình sư Robert Moses. Là người tạo nên bộ mặt New York hiện đại, Rober Moses đã đập tan rất nhiều cộng đồng truyền thống của thành phố để xây dựng đường cao tốc, cầu, hầm đường bộ, công viên, nhà ở xã hội,v.v… Tất cả được xây dựng với động cơ kinh tế và rất ít mối quan tâm tới tác động xã hội của dự án.
Dấu vết của những nguyên tắc trong công ước Athens cũng để lại rõ nét trên gương mặt đô thị Việt Nam thông qua mối liên hệ với nền quy hoạch Xô-Viết trong quá khứ và não trạng của thời kỳ hiện đại hóa. Các công trình được thiết kế với mối quan hệ lỏng lẻo với đường phố, với lịch sử và cảnh quang xung quanh. Đường phố mới ít thân thiện với người đi bộ. Tâm lý thích hoành tráng với cao ốc và đại lộ thay thế dần những công trình truyền thống và những con đường của kỷ niệm và cảm xúc.
Công ước Athens tiếp tục là một trong những tác phẩm nhiều mâu thuẫn nhất của lịch sử quy hoạch đô thị. Không mất quá nhiều thời gian để các kiến trúc sư, các nhà quy hoạch và khoa học xã hội bắt đầu đặt câu hỏi về những kết luận trình bày trong Công Ước Athens và lên tiếng về sự cằn cỗi của đô thị gây ra do Chủ nghĩa Công năng. Một trong những cuộc đấu tranh như vậy diễn ra chính tại New York khi người phụ nữ bình dân Jane Jacobs đứng lên chống lại Robert Moses, và ngay trong lòng CIAM dẫn đến sự sụp đổ của tổ chức này vào năm 1956. Sự sụp đổ này mở ra một trang hoàn toàn mới của lịch sử quy hoạch phát triển đô thị trong thế kỷ 20.
Nguyễn Đỗ Dũng | Công ty Tư vấn Thanh Bình
Tham khảo:
Elin Rubin. The Athens Charter. Thu thập ngày 8 tháng 7 năm 2010 từ website: http://www.europa.clio-online.de/site/lang__en/ItemID__372/mid__11428/40208214/ default.aspx
Wark Clements Interactive thực hiện cho BBC/Open University. From here to Mordernity. Thu thập ngày 8 tháng 7 năm 2010 từ website: http://www.open2.net/modernity/
đô thị 
Ý kiến độc giả