Báo cáo Charrette thiết kế sân chơi An Mỹ

Posted by dzung do thi on Tháng Một 27, 2013 in Kiến trúc, Phương pháp, Thực hành | 5 bình luận

Có lẽ không có lĩnh vực nào mà câu nói nổi tiếng của Peter Drucker lại đúng như trong lĩnh vực thiết kế và quy hoạch đô thị nói chung và không gian đô thị nói riêng. Mọi bản vẽ dù có xuất sắc đến mấy cũng sẽ đến lúc trở thành lỗi thời. Chính quá trình thiết lập chúng quyết định “tuổi thọ” của những thiết kế này trong lòng người dân. Với sự tương tác của tất cả những mâu thuẫn và đồng thuận, nhu cầu và mong muốn, khát khao cá nhân và ước vọng của tập thể, cái tôi của nhà chuyên môn và tính sở hữu của cộng đồng, quá trình thiết kế mở theo phương pháp Charrette với sự tham gia của cộng đồng cho phép tất cả những ai quan tâm về không gian đó trở thành đồng tác giả của bản thiết kế.

Charrette là gì? Charrette là từ tiếng Pháp có nghĩa nguyên gốc là xe đẩy dùng để chở những tấm bản vẽ của sinh viên kiến trúc trường Beaux Arts tới nộp cho thầy. Vì sinh viên kiến trúc thường bị “lụt” nên vừa đi vừa vẽ những nét cuối. Charrette sau còn được hiểu là “lụt”.

Charrette ngày nay là một mô hình thiết kế được thực hiện trong một thời gian rất ngắn và liên tục (3-7 ngày) trong đó các nhà chuyên môn từ nhiều lĩnh vực khác nhau, cùng làm việc chung để đưa ra một đề án quy hoạch trong một không gian mở, ngay tại địa điểm sẽ triển khai quy hoạch đó, và cho phép người dân vào xem và tương tác với thành viên chuyên môn của dự án. Thông qua Charrette, quy hoạch đươc đưa ra với sự đồng thuận của mọi người và sự tập trung trí tuệ của chuyên gia các ngành khác nhau cùng một lúc (thay vì thường thực hiện dạng tuyến tính).

Hình 1: Bảng giấy lớn quảng bá charrette thiết kế sân chơi tại Nhà Văn Hóa (NVH) khối An Mỹ.

4. Cùng cộng đồng thiết kế sân chơi.

Công việc thiết kế sân chơi cùng cộng đồng diễn ra trong 3 ngày 16 – 17 – 18/6, chúng tôi đã thực hiện cụ thể như sau:

* Ngày Thứ Nhất (16/6):

Hình 2: Quang cảnh buổi thảo luận nhóm để lấy ý kiến người dân diễn ra tại Nhà Văn hóa khối An Mỹ.

Hình 3: Thảo luận tại nhóm Thanh niên.

Hình 4: Thảo luận tại nhóm phụ nữ và trẻ em

Hình 5: Thảo luận tại nhóm trung niên.

Hình 6: Thảo luận tại nhóm người cao tuổi.

Chi tiết kế quả họp nhóm (focused group) không được đăng chi tiết ở đây nhưng được tổng kết trong phần báo cáo Charrette ở dưới.

3. Hiện trạng

Hình 7: Địa điểm

Hình 8: Tình trạng trước khi xây dựng sân chơi mới.

Hình 9: Mặt bằng hiện hữu

5. Những điều đã làm được và những điều cần cải thiện

* Những điều đã làm được:

– Nhận được sự đồng thuận của lãnh đạo thành phố, phường và khối dân cư

– Huy động được sự tham của nhân dân

– Đem đến cho bà con một phương pháp làm việc mới

– Dân chủ quá trình thiết kế và xây dựng

– Công tác hậu cần đảm bảo

* Những điều cần cải thiện:

– Mời dân tham gia họp nhóm nên đầy đủ các thành phần, chú trọng mời thêm trẻ em và phụ nữ

6. Bài học kinh nghiệm

– Tìm hiểu thông tin, hiện trạng trước khi tiến hành xây dựng

– Tranh thủ sự ủng hộ của các cấp lãnh đạo

– Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra

Ngày 17/6

1.      Phương pháp thực hiện

1.1.  Xây dựng chương trình thiết kế:

Cơ sở để xây dựng Chương trình là danh sách các hoạt động mong muốn trong tương lai mà người dân đã thông tin và lựa chọn mức độ ưu tiên trong buổi thảo luận ngày thứ Bảy. Trong các nội dung này, có những nội dung thuộc về vai trò của quy hoạch và thiết kế như bể bơi, khu vui chơi cho trẻ em, v.v… Bên cạnh đó, cũng có những nội dung thuộc về vai trò của vận hành như mở lớp học tiếng Anh, hạn chế việc hút thuốc trong NVH,v.v… Chương trình thiết kế (các hạng mục thiết kế) theo mức độ ưu tiên người dân đã lựa chọn:

–          Khu vui chơi của trẻ en

–          Sân bóng đá + bóng chuyền + cầu lông

–          Cây xanh + Vườn hoa

–          Khu giành cho người cao tuổi

–          Khu vệ sinh

–          Chiếu sáng

–          Xà đơn + xà kép

Nhận xét: Trong buổi thảo luận nhóm (focus group) vào ngày 16/6. Có bốn loại thông tin đã được thu thập: các hoạt động đang diễn ra, các hoạt động mong muốn, các hoạt động không mong muốn và các hoạt động/công trình mong muốn thể hiện qua tranh vẽ của các nhóm. Tuy nhiên, chỉ có danh sách những hoạt động mong muốn thực sự được xem xét, các thông tin khác dường như đã bị bỏ qua. Nhiều câu hỏi còn bỏ ngỏ: phương án thiết kế tác động thế nào đến các hoạt động đang diễn ra tại NVH? Phương án thiết kế có hạn chế được những hoạt động không mong muốn hay không?

Hình 10: Sơ đồ công năng

1.2.Xây dựng các phương án:

Bốn kiến trúc sư bao gồm 2 KTS địa phương và 2 KTS ngoại tỉnh được chia làm 2 nhóm thiết kế để phát triển 2 phương án khác nhau. Đối với Charrette, việc xây dựng các phương án khác nhau và sau đó lựa chọn ra một phương án tối ưu thông qua thuyết trình và thảo luận với người dân là rất cần thiết. Đối với người dân, việc thấy các phương án khác nhau giúp họ dễ dàng so sánh và nhận ra ưu điểm và khiếm khuyết của thiết kế. Việc thuyết trình/thảo luận với người dân nên chia nhỏ theo từng công đoạn của thiết kế như: 1/ xây dựng sơ đồ tổ chức không gian; 2/ phát triển phương án thiết kế; và 3/ phương án triển khai dự án.Tuy nhiên do thời gian để thực hiện Charrette thiết kế sân chơi lần này ngắn và tính chất của dự án tương đối đơn giản nên bước 1 và bước 2 được gộp chung lại còn bước 3 được thực hiện thông qua trao đổi với người dân, cán bộ cộng đồng và lãnh đạo địa phương.

Nhận xét: Việc gom bước 1 – xây dựng sơ đồ tổ chức không gian và bước 2 – phát triển phương án thiết kế vào cùng một lần thuyết trình có thể làm người dân gặp khó khăn trong việc đánh giá phương án theo từng tiêu chí cụ thể và lựa chọn mang nhiều cảm tính hơn. Ưu điểm của việc gom 2 bước trong trường hợp này là giúp người dân dễ hình dung trực quan phương án thiết kế nhờ sử dụng mô hình.

Hình 11: Cảnh, một cộng tác viên tại địa phương của Trung tâm Hành động vì Đô thị tham gia cùng với các KTS trong việc xây dựng mô hình sân chơi NVH An Mỹ trong tương lai.

Nhận xét: Việc gom bước 1 – xây dựng sơ đồ tổ chức không gian và bước 2 – phát triển phương án thiết kế vào cùng một lần thuyết trình có thể làm người dân gặp khó khăn trong việc đánh giá phương án theo từng tiêu chí cụ thể và lựa chọn mang nhiều cảm tính hơn. Ưu điểm của việc gom 2 bước trong trường hợp này là giúp người dân dễ hình dung trực quan phương án thiết kế nhờ sử dụng mô hình.

1.1. Thiết kế tương tác (Interactive design):

Đối với một Charrette, quá trình thiết kế không chỉ đơn thuần mang tính chuyên môn nhằm tạo ra một sản phẩm thiết kế có chất lượng cao mà quan trọng không kém là đảm bảo sự tham gia đầy đủ và có chiều sâu của các thành viên trong nhóm chuyên môn và người dân sinh sống trong khu vực. Để thực hiện điều này, Charrette phải sử dụng các công tụ trực quan, có tính tương tác cao và thân thuộc với người tham gia.

Đối với Charrette thiết kế sân chơi tại NVH khối Cẩm Mỹ, có 3 công cụ chính được sử dụng để trao đổi thông tin giữa những người tham gia:

–          Cắt bìa cứng thành hình kỷ hà thể hiện không gian chiếm chỗ của các công trình/hoạt động ngoài trời theo chương trình đã định ra ở trên. Các tấm bìa này sau đó được sử dụng để xây dựng sơ đồ công năng trên mặt bằng hiện trạng của NVH đươc vẽ với tỷ lệ 1:100.

–          Sau khi một sơ đồ tổ chức các hoạt động đạt được sự đồng thuật của những người tham gia thiết kế, một mô hình bằng bìa cứng và xốp được dựng lên trên cùng mặt bằng (tỷ lệ 1:100). Thay vì sử dụng bản vẽ, mô hình này sẽ là phương tiện thuyết trình phương án chính của Charrette.

–          Theo đề xuất của một thành viên trong nhóm thiết kế, các tờ giấy khổ lớn (A1) là phương tiện thuyết trình hỗ trợ cho mô hình kiến trúc. Hai nội dung cơ bản trình bày trên các tờ bìa này là phân tích phát triển ý tưởng (hiện trạng, sơ đồ tổ chức,v.v…) và khái toán sơ bộ cho từng phương án.

Nhận xét: Việc lựa chọn xây dựng sơ đồ tổ chức không gian và mô hình cùng tỷ lệ 1:100 là một quyết định thiết kế quan trọng. Tỷ lệ này vừa dễ cho nhà thiết kế liên hệ tới kích thước thực tế khi đo đạc trên bản vẽ, vừa cho phép kích thước của mô hình (với mặt bằng tương đương khổ A1) đủ lớn để nhiều người có thể cùng tham gia xây dựng và đóng góp ý kiến. 

Hình 12: Người dân ghé xem nhóm thiết kế đang triển khai công việc.

Hình 13: Thuyết trình phương án cho người dân địa phương.

Hình 14: Sử dụng mô hình và bảng giấy lớn để trình bày phương án thiết kế với người dân vào tối ngày 17/6.

Hình 14: Người dân được mời lên trao đổi trực tiếp với nhóm thiết kế về từng phương án

2.      Thuyết trình phương án

Cuối ngày 17/6, như lịch đã thông báo rộng rãi, nhóm thiết kế tổ chức thuyết trình 2 phương án với người dân tại NVH An Mỹ. Mô hình được sử dụng như là phương tiện thuyết trình chính với sự hỗ trợ của các tấm bảng giấy lớn khổ A1.  Người dân lắng nghe thuyết trình rất chăm chú và sau đó sôi nổi thảo luận về từng phương án cũng như khả năng hiện thực hóa dự án.

Toàn bộ phương án thiết kế 1 sẽ được trình bày chi tiết ở phần , mô hình và sơ đồ tổ chức không gian của phương án này được giới thiệu trong Hình 8.

Những ý kiến chính của người dân như sau đối với phương án 1:

– Nhà nghỉ nằm dọc theo ranh giới giữa sân bê-tông và khu vực 1 và khu vực 2 làm khuất tầm nhìn từ cổng vào à Sử dụng dàn hoa/cây leo để vừa phục vụ cùng chức năng (che nắng) đồng thời hạn chế việc che khuất mặt tiền của NVH, tạo cảnh quan đẹp và thân thiện với môi trường.

– Bố trí chiếu sáng và ghế đá trong khuôn viên NVH;

– Không bố trí sân bóng đá trong khuôn viên NVH;

Nhận xét: Sau mỗi buổi thuyết trình, chúng tôi, từ trên “sân khấu” thường mời người dân “ngồi dưới” phát biểu ý kiến và đưa ra các câu hỏi.Người dân hầu như không phản ứng gì và trong một tư thế khá thụ động. Tuy nhiên khi chúng tôi mời mọi người cùng đứng xung quanh một bàn lớn có trưng bày các mô hình và bảng giấy lớn thì họ lại thảo luận rất sôi nổi.Điều mày càng khẳng định cách sắp đặt và tổ chức môi trường quan trọng có tầm quan trọng như thế nào trong việc tạo ra tương tác giữa nhà thiết kế và người dân.Một không khí ít long trọng hơn, thân mật và thoải mái sẽ giúp người dân dễ dàng cất tiếng nói hơn. 

Ngày 18/6

Hình 15: Sơn, một thanh niên địa phương, tham gia làm mô hình với nhóm thiết kế.

1.    Phương án thiết kế 1

(Phương án thiết kế 1 được phát triển chủ yếu trong ngày 17/6 và hoàn thiện vào sáng ngày 18/6)

Phân tích hiện trạng không gian mở tại NVH khối An Mỹ, chúng tôi chia không gian này thành 7 khu vực (Hình 4). Hiện nay, ngoài khu sân bê-tông (khu vực 4) và sân khấu (5) vốn đã có chức năng cụ thể và được sử dụng, các khu vực còn lại hầu như không được sử dụng cho các sinh hoạt và vui chơi ngoài trời.

Hình 16: Chú Hùng, KTS kỳ cựu tại Hội An và Cảnh, cộng tác viên của dự án, đang cùng hoàn thiện mô hình cho phương án 1.

Nhận xét: Một trong những mục đích của việc tổ chức một Charrette thiết kế là sự hợp tác đa lĩnh vực và giữa các nhóm lợi ích liên quan. Trong dự án thiết kế sân chơi NVH An Mỹ, thành phần nhóm thực hiện vẫn chỉ là các KTS, vai trò của các chuyên viên cộng đồng còn mờ nhạt và nhà quản lý không tồn tại. Hiện tượng này sẽ làm phương án thiết kế đề xuất xa thực tế hơn và kém hoàn thiện hơn. Sẽ cần có thêm một bước nữa để hoàn thiện phương án trong quá trình làm việc sâu sát với chính quyền và đại diện người cộng đồng sau này. 

Hình 17: Phương án 1

Chương trình thiết kế được phát triển thành các hạng mục công trình cụ thể như sau:

Hạng mục	Ảnh minh họa	Tính chất	Vị trí	Chi phí
Bể bơi		Mặc dù đây là mong muốn và nhu cầu của người dân địa phương, tuy nhiên chi phí xây dựng một bể nằm ngoài khả năng của dự án. Tuy nhiên phương án vẫn bố trí một khu vực dự trữ để triển khai hạng mục này khi điều kiện cho phép	Bố trí tại khu vực số 3 (khu vực dự trữ – Hình 4). Khu vực này nằm gần nhà vệ sinh – nơi có thể bố trí thêm nhà tắm công cộng, và gần với khu vui chơi của trẻ em ở khu vực 1	200 – 800 triệu VND
Cụm trò chơi tổng hợp ngoài trời		Sân chơi tổng hợp dành cho trẻ em là một trong những hạng mục người dân ưu tiên. Công trình có thể thực hiện theo hình thức tự xây dựng hay mua sản phẩm nhà máy.	Bố trí tại khu vực số 1 vì có diện tích rộng và ít bị tác động bởi các hoạt động tại khu vực 4, 5 và tách biệt khỏi bãi đậu xe sẽ bố trị tại khu vực 2.	55 triệu VND
Bập bênh		Công trình có thể thực hiện theo hình thức tự chế tạo để tiết kiệm chi phí.	Bố trí tại khu vực 1 cùng với cụm trò chơi tổng hợp cho trẻ em.	3 triệu VND
Ống chui		Sử dụng ống nhựa, phủ đất và trồng cỏ phía trên để tạo thành cảnh quan và trò chơi mới cho trẻ em.	Bố trí tại khu vực 3 để tạo thành rào chắn tự nhiên giữa sân bê-tông (4) và khu vui chơi của trẻ em tại khu vực 3.	3 triệu VND
Xích đu		Công trình có thể thực hiện theo hình thức tự chế tạo để tiết kiệm chi phí.	Bố trí tại khu vực 1 cùng với cụm trò chơi tổng hợp cho trẻ em.	3 triệu VND
Nhà nghỉ		Công trình bằng vật liệu tự nhiên để thân thiện với môi trường và cảnh quan đồng lúa phía Tây-Bắc NVH cũng như để tiết kiệm chi phí.	Bố trí tại khu vực 7 nhằm tách biệt khỏi các hoạt động khác và khai thác tầm nhìn đẹp ra cánh đồng An Mỹ.	20 triệu VND(bao gồm 2 bộ bàn ghế)
Khu vực dành cho thanh niên		Công trình có cho thanh niên (ngoài sân thể thảo) là một bãi tập thể dục ngoài trời. Công trình có thể được tự chế bằng ống thép và gỗ để tiết kiệm chi phí.	Bố trí tại khu vực 2 gần với cụm hoạt động khác cho thanh niên như sân bê-tông và khu vực sân khấu.	3 triệu VND
Cây xanh		Việc trồng cây xanh rất quan trọng để tạo ra điệu kiện vi khí hậu tốt và làm đẹp cảnh quan. Bên cạnh đó việc xây dựng cần tránh phá hủy cây xanh hiện hữu. Việc trồng các loại cây thấp để ra hoa không được khuyến khích vì tốn công chăm sóc.	Trồng khoảng 20 cây xanh tạo bóng mát tại tất cả các khu vực. Tập trung trồng dọc theo lối đi và phía Đông và Tây các cụm hoạt động (để tạo nhiều bóng mát nhất).	40 triệu VND(20 cây)
Sân thể thao đa năng		Sân bê-tông có kích thước đủ chứa  hoặc 1 sân bóng chuyền, hoặc 3 sân cầu lông. Theo ý kiến lãnh đạo địa phương và một số người dân, sân bê-tông này sẽ không sử dụng để đá bóng nhằm tránh các tác động tiêu cực tới không gian xung quanh.	Hiện hữu	2 Lưới + Trụ sân cầu lông: 2 triệu VND1 Lưới + Trụ sân bóng chuyền: 4 triệu VND
Bãi đỗ xe		Ước tính của nhóm thiết kế là vào lúc cao điểm, sẽ có khoảng 55 xe máy và xe đạp tại không gian NVH An Mỹ (khi tất cả các hạng mục đi vào hoạt động). Do đó bãi đỗ xe cần được thiết kế theo quy mô này. Để tiết kiệm chi phí, nền bãi đỗ xe có thể sử dụng xà bần từ các công trình cũ. Khi lát nền cần chú ý để các rãnh đất giữa các tấm vật liệu để trồng cỏ và đảm bảo khả năng thoát nước qua thẩm thấu vào lòng đất.	Bố trí dọc hàng rào phía Đông-Nam của NVH và trong khu vực 2 – gần với sân khấu và sân thể thao nhưng tách biệt khỏi khu vực vui chơi cho trẻ em.	Người dân và địa phương đóng góp
Dàn hoa/cây leo		Công trình có 3 chức năng chính: 1/ tạo cảnh quan; 2/ phân tách không gian giữa khu thể thao (4) và các khu khác; và 3/ tạo thêm chỗ ngồi có che mát trong sân NVH. Dàn hoa/dàn cây leo có thể sử dụng như “khán đài” khi diễn ra các hoạt động thể thao/văn nghệ thu hút nhiều người tham dự tại sân bê-tông.	Bố trí trong khu vực 1 và 2, dọc theo sân bê-tông	Người dân và địa phương đóng góp
Chiếu sáng		Tăng cường hệ thống chiếu sáng cũng là một trong những yêu cầu của người dân. Hệ thống chiếu sáng sẽ làm sân chơi trở nên an toàn hơn và thời gian sử dụng được gia tăng. Với hệ thống chiếu sáng mới, người dân có thể vui chơi tại NVH vào buổi tối khi mà nhiệt độ ngoài trời đã giảm xuống.	Bố trí tại các cụm vui chơi mới.	5 triệu VND(4 đèn)
Ghế đá		Ghế đá sẽ giúp thu hút người dân tới nghỉ ngơi và vui chơi trong khuôn viên NVH. Ghế có thể không cần có tựa để có thể phục vụ nhiều người hơn và tương tác nhiều hơn với các hoạt động xung quanh.	Bố trí tại các cụm vui chơi mới, dưới mái hiên, dàn hoa hay tán cây xanh.	6 triệu VND(10 ghế đá)
Nhà vệ sinh		Theo khảo sát của nhóm thiết kế, chất lượng công trình nhà vệ sinh hiện nay là tương đối tốt. Do đó đầu tư mới sẽ tập trung chủ yếu vào việc xây dựng một nhà vệ sinh cho trẻ em giáp với nhà vệ sinh hiện hữu.	Bố trí bên cạnh nhà vệ sinh hiện hữu	5 triệu VND

• Tổng số tiền dự trù: 149 triệu VND
• Mô hình và sơ đồ tổ chức không gian thực hiện trong ngày 16/6: Hình 17
• Mô hình hoàn thiện với ảnh minh họa các hạng mục xây dựng: Hình 18

Hình 18: Mô hình minh họa

2. Thuyết trình phương án

Đúng  11h30, buổi thuyết trình lần 2 được thực hiện với sự tham của đại diện chính quyền. Rút kinh nghiệm từ lần thuyết trình trước, lần thuyết trình này được chuẩn bị kỹ hơn với sự tách biệt thành từng bước của 3 nội dung chính: sơ đồ tổ chức không gian (sơ đồ công năng), giải pháp thiết kế (mô hình), và chi phí triển khai.

Cuối buổi làm việc là dịp để nhà tài trợ và đại diện chính quyền địa phương tìm sự đồng thuận trong việc triển khai dự án.

Nhận xét: Buổi thuyết trình thứ hai có sự tham gia của rất ít người dân mà chủ yếu là đại diện chính quyền. Thời điểm thực hiện thuyết trình (giữa trưa) có thể là nguyên nhân chính vì đó là giờ nghỉ trưa sau buổi làm đồng sáng.Ở một khía cạnh khác, buổi thuyết trình đầu tiên diễn ra tại NVH vào thời điểm mà rất nhiều người (chủ yếu trẻ em và thanh-thiếu niên)tới NVH để sinh hoạt và vui chơi.Điều này khẳng định tầm quan trọng của yếu tố thời điểm và địa điểm trong việc thu hút sự tham gia của cộng đồng vào một Charrette thiết kế. 

Cảm tưởng của người tham gia

Nguyễn Đỗ Dũng, quy hoạch sư, trưởng nhóm thực hiện Charrette:

Mặc dù mô hình Charrette đã trở thành bắt buộc trong quá trình  làm quy hoạch và thiết kế đô thị tại một số nước, đây là cơ hội hiếm hỏi đặc biệt để chúng ta thử nghiệm mô hình này ở Việt Nam. Sẽ cần thêm thời gian để phương pháp này chứng minh những ưu điểm của nó trong việc tạo ra những không gian công cộng hấp dẫn  nhưng thân thiện và thuộc về cộng đồng. Tuy nhiên có thể nói rằng trải nghiệm làm Charrette với anh em KTS và với cộng đồng thật vui và đầy cảm xúc. Chúng ta hy vọng sẽ tạo ra một sân chơi mà người dân An Mỹ sẽ sử dụng với niềm tự hào bởi họ là đồng tác giả. Và chúng ta có thể tự hào vì đã trao cho người dân cơ hội tham gia kiến tạo không gian của chính mình. Nỗ lực kết tiếp: gạt bỏ hơn nữa cái tôi của nhà thiết kế, trở nên “lười biếng” và để người dân thể hiện khả năng sáng tạo của mình.

3 điều đã làm được:

–  Hỏi người dân và thiết kế dựa trên mong muốn của người dân;

– Tiếp thu ý kiến của người dân để hoàn thiện thiết kế;

–  Tạo ra một quá trình thiết kế mà mọi người đều có thể tham gia.

3 điều chưa làm được:

– Đồng thuận trong nhóm thiết kế và với người dân và đại diện chính quyền về một phương án duy nhất để đơn giản quá trình triển khai sau charrette.

–  Xây dựng một nhóm thiết kế đa ngành và có sự tham gia trực tiếp của nhà quản lý;

– Thông tin trên diện rộng và liên tục về hoạt động của charrette để người dân tham gia nhiều hơn.