Quy hoạch Bảo tồn Khu phố cổ người Hoa ở Chợ Lớn

Posted by dzung do thi on Tháng Ba 15, 2012 in Kiến trúc, Lịch sử, Thiết kế đô thị | 3 bình luận

Một thành phố phát triển nhanh như Hồ Chí Minh đi cùng với sự phát triển của khu vực nội thị. Điều này cũng phù hợp với mục tiêu trở thành một trung tâm thu hút công nhân và các công ty đa quốc gia tài năng. Bảo tồn lịch sử đa văn hóa của thành phố là một yếu tố quan trọng trong chiến lược này. Lịch sử của Chợ Lớn được thể hiện thông qua các ngôi đền theo kiểu Trung Quốc, chợ Bình Tây, và nhiều cửa hàng buôn bán truyền thống, một đặc thù của cùng Đông Nam Á. Một Chợ Lớn được bảo tồn sẽ là chất xúc tác cho sự phát triển của ngành công nghiệp du lịch, khuyến khích họ chi tiêu và dành thời gian nhiều hơn. 

Báo cáo Quy hoạch bảo tồn khu phố cổ người Hoa của công ty DCU: HCMC FR Draft FRv11 VN

(tài liệu được đăng tải với sự đồng ý của công ty DCU)

Conservation and Development Plan  for Cholon – Saigon’s Chinatown

Cholon is a principal asset to achieve the aims of the Master Plan 2025. A consolidated trade centre, strengthening this specialisation through policies towards the creation of a cluster of financial services in international trading will complement the existing capacity of District 1. Cholon’s rich history dates back to the 17th Century, when immigrants from the province of Guangdong in China first settled in what it is today Trieu Quan Phuc, then about 11 kilometres away from Saigon. Cholon grew to become Southern Vietnam’s busiest business hub… (Full English Version: Cholon Article)

Vicente Carbona[i] / Thanh Hằng – Phương Linh dịch

(Bài đã đăng trên Tạp chí Quy hoạch đô thị số 9)

Chợ Lớn (Chợ Bình Tây) năm 1955 và Chợ Lớn ngày nay

Ngã tư Tổng Đốc Phương - Đồng Khánh (ngày nay là Châu Văn Liêm - Trần Hưng Đạo). Đường rầy xe điện rẽ về bên trái vào đường Đồng Khánh đi về phía trung tâm Sài Gòn.

Tòa Hành chánh Chợ Lớn. Đây là Dinh Xã Tây của thành phố Chợ Lớn, mà dấu vết ngày nay không còn để lại gì. Chỉ còn một bằng chứng về địa điểm này, đó là cái chợ nhỏ tên là Chợ Xã Tây ở cuối con đường Phù Đổng Thiên Vương, nơi giao nhau với đường Nguyễn Trãi.

Xe điện Sài Gòn - Chợ Lớn trên đường Boulevard Gallieni (Đ. Trần Hưng Đạo ngày nay)

Một tương lai tươi sáng và thịnh vượng sẽ ở trước mắt nếu như thành phố Hồ Chí Minh đi theo một lộ trình phát triển hài hòa. Để đạt được mục tiêu này, nhân tố quan trọng nhất là việc thực hiện Quy hoạch tổng thể năm 2025, nhằm đưa thành phố trở thành một trung tâm dịch vụ của thế giới và trung tâm công nghiệp tạo ra giá trị thặng dư của khu vực Đông Nam Á. Đến năm 2025, 10 triệu dân sẽ phân bố trong một mô hình đa trung tâm, sáu đô thị vệ tinh mới được kết nối với đô thị hiện hữu thông qua hệ thống tuyến giao thông công cộng, đường cao tốc trên cao, và các cầu, đường hầm qua sông Sài Gòn và Đồng Nai. Ngoài khu vực trọng điểm là Quận 1, Thủ Thiêm và Chợ Lớn sẽ là những điểm nút quan trọng ở một thành phố có mức sống cao như Hồ Chí Minh.

Chợ Lớn là tài sản quan trọng giúp đạt được các mục tiêu trong Quy hoạch tổng thể 2025. Một trung tâm thương mại hợp nhất được quản lý bởi các chính sách hướng đến việc tạo ra các dịch vụ tài chính hỗ trợ cho thương mại quốc tế, sẽ làm tăng năng lực hiện có của quận 1. Trở lại lịch sử Chợ Lớn từ thế kỷ 17, khi những người nhập cư từ tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc đến định cư, nơi này ngày nay là Triệu Quang Phục, cách Sài Gòn khoảng 11 km. Chợ Lớn dần dần trở thành trung tâm kinh doanh nhộn nhịp nhất miền Nam Việt Nam. Ngày nay, dân số ở đây là 67.000 người, kinh doanh và dịch vụ chiếm khoảng 65% lực lượng lao động. Kỹ năng cùng với mật độ đô thị (không quá thấp và không quá đông) là một nét đặc trưng của các trung tâm dịch vụ quốc tế. Với 411 người trên mỗi ha, mật độ dân số của Chợ Lớn cao hơn so với Hồng Kông và Singapore. Các mô hình đô thị, kết quả từ việc thực hiện Quy hoạch tổng thể phải mang lại chất lượng cuộc sống cho mật độ dân cư hiện tại, tránh xảy ra hiện tượng quá tải.

“Chợ Lớn sẽ là một đột phá tiếp theo ở một thành phố đầy tiềm năng phát triển”, Pablo Vaggione, Đối tác sáng lập của công ty Design Convergence Urbanism (DCU) khẳng định. Tư vấn đến từ Tây Ban Nha, người chuyên về chiến lược quy hoạch và phát triển đô thị tại các thành phố mới nổi trên toàn thế giới, được trao trách nhiệm thực hiện vào tháng 10 năm 2010 bởi Sở Quy hoạch và Kiến trúc (QHKT) thuộc Uỷ ban nhân dân để chuẩn bị Quy hoạch Bảo tồn và Phát triển Chợ Lớn. “Chúng tôi đã làm việc ở các thành phố trọng điểm đang ngày càng phát triển mạnh mẽ, từ Brazil đến Trung Quốc cũng như các thành phố đã ổn định như London và New York, nhưng chúng tôi hiếm khi nhìn thấy một thành phố tiềm năng và hứa hẹn nhiều cơ hội như Thành phố Hồ Chí Minh . Cơ hội của Chợ Lớn đặt ra là làm thế nào để kết hợp được các di sản phong phú của quá khứ và sức năng động của thời đại mới”.

Một thành phố phát triển nhanh như Hồ Chí Minh đi cùng với sự phát triển của khu vực nội thị. Điều này cũng phù hợp với mục tiêu trở thành một trung tâm thu hút công nhân và các công ty đa quốc gia tài năng. Bảo tồn lịch sử đa văn hóa của thành phố là một yếu tố quan trọng trong chiến lược này. Lịch sử của Chợ Lớn được thể hiện thông qua các ngôi đền theo kiểu Trung Quốc, chợ Bình Tây, và nhiều cửa hàng buôn bán truyền thống, một đặc thù của cùng Đông Nam Á. Một Chợ Lớn được bảo tồn sẽ là chất xúc tác cho sự phát triển của ngành công nghiệp du lịch, khuyến khích họ chi tiêu và dành thời gian nhiều hơn. Đầu những năm 1980, Singapore định phá dỡ khu phố người Tàu, cũng tương tự như Chợ Lớn. Những chính sách có tầm nhìn sách đã thúc đẩy việc bảo tồn và tái sử dụng, làm cho nó trở thành một điểm đến du lịch hàng đầu và là một nguồn thu nhập cho cả hai thành phố và cộng đồng địa phương.

Phối cảnh của khu vực cải tạo ở đường Nguyễn Ánh

Phối cảnh của một khu vực cải tạo ở đường Phú Định

Quy hoạch Bảo tồn và Phát triển Chợ Lớn cung cấp các hướng dẫn phục hồi chức năng của di sản được xây dựng, khéo léo đưa những phát triển mới vào khu vực, và cải thiện không gian công cộng của nó. Sự lãnh đạo của Sở Quy hoạch và Kiến trúc, sự hợp tác với các nhà chức trách của Quận 5 và 6, và sự hỗ trợ của Trung tâm Nghiên cứu Kiến trúc là rất quan trọng cho sự thành công của Quy hoạch. Quy hoạch này đã nhận được nhiều khen ngợi trong các diễn đàn quốc tế bao gồm Ngân hàng Phát triển Châu Á và Hiệp hội quốc tế các nhà quy hoạch Thành phố và Vùng, có trụ sở tại Hà Lan.

Đồ án quy hoạch Bảo tồn và Phát triển Chợ Lớn  đã cân nhắc những góc nhìn của cộng đồng từ khi khởi phát. Lê Diệu Ánh, một chuyên gia DCU, tin rằng “việc tiến hành một workshop về lập bản đồ xã hội và phỏng vấn các hộ gia đình sẽ đảm bảo rằng các quan điểm của cộng đồng được đưa vào các khuyến nghị của Quy hoạch. Điều này là rất quan trọng cho sự thành công lâu dài của Chợ Lớn”. Ngoài ra, Quy hoạch tập hợp được các chuyên gia và nhân viên kỹ thuật của các phòng sở thành phố khác nhau (quy hoạch, xây dựng, giao thông vận tải, văn hóa và bảo tồn) đã giúp định hình Quy hoạch. “Mặc dù nó mất nhiều thời gian hơn nhưng cách tiếp cận có sự tham gia này cho phép xây dựng một tầm nhìn tập thể, nơi mà vấn đề được giải quyết bởi nỗ lực của một nhóm: chúng ta sẽ có những ý tưởng tốt hơn và liệu trước được các trở ngại có thể gặp phải” Elda Solloso, Chuyên gia Quy hoạch tại DCU.

Tư vấn xây dựng cơ sở dữ liệu Hệ thống thông tin Địa lý (GIS) để củng cố thông tin thu được từ các phòng ban khác nhau, từ các cuộc điều tra cộng đồng và di sản. Để hiểu rõ hơn về sự phát triển của Chợ Lớn, DCU đã so sánh một số bản đồ lịch sử từ năm 1815 với cách tổ chức không gian hiện tại. Borja López, chuyên gia GIS của DCU, tin rằng “hiểu biết các mô hình đô thị đã phát triển như thế nào giúp chúng tôi cung cấp cho các giải pháp bền vững cho tương lai”.

Các ngôi đền lịch sử của Hội Minh Hương (liệt kê trong năm 1993), Tuệ Thành Hội Quán, Phú Nghĩa Hội Quán có trật tự tốt và cung cấp một trung tâm lịch sử rất quan trọng. Tuy nhiên, hiện nay chỉ một số ít khách du lịch ghé thăm, dành trung bình hai giờ và rất ít tiền trong khu vực. Ngoài đền thờ, Chợ Lớn có mật độ cao các cửa hàng mặt phố trước năm 1945, đặc biệt là trên phố Triệu Quang Phục, phố Trần Hưng Đạo và Nguyễn Trãi. Những công trình này đem đến một đặc điểm độc đáo cho khu vực, mặc dù nhiều mặt tiền đang ở trong tình trạng xuống cấp hoặc mất đi các đặc điểm lịch sử do bị che lấp bởi biển quảng cáo. Nhiêu cửa hàng mặt phố nhiều đã bị mất hoàn toàn.

Phối cảnh của một mặt tiền cải tạo ở đường Triệu Quang Phục

Mô hình của khu vực giao nhau giữa đường Hải Thượng Lãn Ông và đại lộ Đông Tây.

Quy hoạch đề nghị hành động để bảo vệ các di sản lịch sử. “Di sản của Chợ Lớn có thể nuôi dưỡng văn hóa du lịch phát triển mạnh đem lại lợi ích cho khu vực và TP HCM. Chúng ta đã học đuợc rằng cần bắt buộc hành động không chậm trễ để lưu giữ các tòa nhà di sản. Một khi chúng bị mất, chúng sẽ bị mất mãi mãi “, Vaggione them vào. Để góp phần vào mục tiêu này, Quy hoạch Bảo tồn và Phát triển cung cấp các nguyên tắc cho khu vực, và hướng dẫn cụ thể bảo tồn và tái sử dụng được áp dụng đối với tài sản di sản. Áp dụng các chính sách này, một dự án thí điểm có thể được thực hiện trong thời gian rất gần. Như vậy dự án sẽ bao gồm sự phục hồi của hai hoặc ba khối của các cửa hàng mặt phố lịch sử ở trung tâm của Chợ Lớn, thúc đẩy tái sử dụng chúng cho các hoạt động mới, và tạo ra một không gian công cộng dành cho người đi bộ, do đó nhanh chóng phát triển một cụm các hoạt động du lịch và cộng đồng.

Hợp lưu của Hải Thượng Lãn Ông và đại lộ Đông-Tây đánh dấu các mặt tiền của Chợ Lớn trong thế kỷ 21. Việc phá dỡ các tòa nhà để xây dựng Đại lộ đã dẫn đến một cạnh đô thị để ngỏ, mở ra cơ hội cho xây dựng mới. Quy hoạch Bảo tồn và Phát triển Chợ Lớn minh họa cách khu vực này có thể được phát triển trong trung hạn. Đồng ý để phát triển sử dụng hỗn hợp với sảnh mái và cao ốc tạo ra một mặt tiền cho đường cao tốc và kênh Tàu Hũ, thiết kế một loạt các quảng trường công cộng quy mô con người kết nối với đường phố cho người đi bộ sẽ tiếp tục truyền thống của các ngõ hẻm của Chợ Lớn. Với hai trạm tàu điện ngầm ở gần, một tuyến giao thông công cộng được quy hoạch dọc theo đại lộ Đông-Tây, việc làm sạch kênh Hu Tàu, và chuyển đổi bờ sông thành một công viên công cộng tuyến tính, đây sẽ là một khu vực vô cùng mong muốn cho cả doanh nghiệp và người dân. Taxi nước, một nam châm tiềm năng cho phát triển du lịch du lịch, có thể hoạt động trên kênh. Quy hoạch này đề nghị coi Đại lộ Đông  – Tây như một dự án sẽ làm biến đổi toàn bộ khu vực: một dải công viên cắt ngang toàn thành phố cung cấp một hạ tầng xanh cần thiết để cải thiện chất lượng cuộc sống.

Chợ Bình Tây là một cột mốc và công cụ kinh tế. Các cộng đồng địa phương và Sở QHKT hình dung rằng chợ có thể đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển của du lịch. Việc thực hiện của Quy hoạch Bảo tồn và Phát triển Chợ Lớn sẽ chuyển đổi chợ Bình Tây thành của điểm thu hút khách du lịch trong khi vẫn duy trì vai trò địa phương của nó. Một không gian công cộng dọc theo phía nam chợ sẽ được tạo ra để bán hàng rong di động có trật tự phù hợp. Việc tổ chức lại giao thông, đi bộ hoá và một trung tâm thương mại lớn với các công trình xanh và hang quán sẽ dẫn chợ đến kênh Hàng Bàng, Kênh được xây dựng trong thế kỷ 19 để di chuyển hàng hóa từ đồng bằng sông Cửu Long, nay đã bị ô nhiễm. Điều này cần được ngăn chặn. Uỷ ban nhân dân đã bày tỏ mong muốn làm sạch các kênh và biến nó thành một không gian dân sự quan trọng, và có nhiều tiền lệ của thành phố đã vượt qua vấn đề tương tự. Di dời các khu định cư phi chính thức và phục hồi sẽ tạo ra một nguồn của cải và cải thiện chất lượng cuộc sống ở Chợ Lớn.

Quy hoạch Bảo tồn và Phát triển Chợ Lớn cung cấp một nền tảng để biến Chợ Lớn trở thành một không gian đô thị tốt hơn, cung cấp cho thành phố Hồ Chí Minh cảm giác tự hào về lịch sử và không gian cho các cơ hội kinh tế của ngày mai.

Công ty tư vấn Design Convergence Urbanism (DCU) cung cấp tư vấn chiến lược cho sự phát triển cạnh tranh và bền vững của các thành phố. DCU phát triển tiềm năng của các đô thị thông qua một tiếp cận tổng hợp, đa học thuật và có sự tham gia của cộng đồng trong chính sách, quy hoạch và thiết kế đô thị. Công ty có kinh nghiệm tại Azerbaijan, Brazil, Trung Quốc, Ấn Độ, Italy, Kenya, Lào, Hà Lan, Tây Ban Nhà, Anh Quốc, Hoa Kỳ và Việt Nam.

Đội ngũ tham gia đồ án Quy hoạch Bảo tồn và Phát triển Chợ Lớn bao gồm Pablo Vaggione, Trưởng nhóm; Lê Diệu Ánh, Điều phối viên; Elda Solloso, Chuyên viên về chính sách đô thị; Borja López, Chuyên viên về GIS; Mona Serageldin, Chuyên viên phát triển thể chế; Huynh Thi Ngoc Tuyet, Chuyên viên phát triển xã hội; Stephen Bond, Minja Yang, và Heritage Specialists;  Manuel Sanchez-Vera, Thiết kế đô thị; and Sumeth Sukapanpotharam, Tư vấn về mảng tư nhân.

Đọc thêm bài của giáo sư Nguyễn Minh Hòa trên Tuổi Trẻ